De essentie van een goede beeldbeschrijving

Interview met Anne Bottenheft, expert beeldbeschrijving

Beeldbeschrijving. Het lijkt zo simpel. Je beschrijft toch gewoon wat je ziet? Nou, nee. Want probeer maar eens zoiets als ‘schaduw’ uit te leggen. Of een optische illusie van Escher. Een goede beeldbeschrijving brengt de visuele essentie van een beeld, object of kunstwerk over. Maar ja, wat is dan de essentie? Wanneer weet je als beeldbeschrijver dat je de essentie te pakken hebt? Anne Bottenheft is coördinator Beeld bij Stichting Dedicon: “Het gaat om een samenspel van verschillende aspecten.”

Veel verschillende aspecten

Het belangrijkste aspect bij het maken van beeldbeschrijvingen is weten wat het doel is. Welk verhaal wil je met het beeld vertellen? Anne Bottenheft: “Als we een beeldbeschrijving moeten maken dan bepaalt de opdracht van de klant in grote mate de inhoud ervan. En dus ook de essentie. We krijgen bijvoorbeeld de opdracht van een museum om een schilderij te beschrijven. We kunnen dan heel precies omschrijven hoe het schilderij eruitziet, wat erop staat, welke vormen en kleuren er zijn gebruikt, maar daarmee hebben blinde museumbezoekers nog geen idee van de stijl waarin het schilderwerk is gemaakt. Of hoe er met licht en donker is gewerkt.”

Context

Voor een goede beeldbeschrijving maakt het ook uit in welke context het beeld wordt gebruikt. “Om bij het voorbeeld van het schilderij te blijven: dat kunstwerk maakt deel uit van het verhaal dat het museum wil vertellen, het zij in hun permanente collectie, het zij in een tentoonstelling.” Datzelfde geldt ook voor een afbeelding in een publicatie. Zo is in artikel Hoe maak je een beeldbeschrijving te lezen dat de inhoud van een beeldbeschrijving mede afhankelijk is van wat al in de omliggende tekst, de context is beschreven. Staan in de tekst al bepaalde details van de afbeelding beschreven, dan kan het waardevol zijn om daarnaar te verwijzen. Maar een exacte herhaling is af te raden. Kortom, je dient bij de beschrijving van de afbeelding ook rekening te houden met het grotere verhaal waarbij het wordt geplaatst.

[tekst gaat verder onder de foto]

Anne Bottenheft

Snelle blik

Een ander aspect dat de essentie van een goede beeldbeschrijving maakt is de ‘snelle blik’, zoals Anne Bottenheft dat zelf noemt. “Het gaat daarbij vaak om datgene wat het beeld ‘iconisch’ maakt. Bijvoorbeeld als ik vraag: hoe ziet ‘Het meisje met de parel’ eruit? Dan hebben de meeste mensen direct al wel een globaal plaatje van Vermeers kunstwerk in hun hoofd: een meisje dat over haar linkerschouder kijkt, in haar linkeroor de grote glanzende oorbel en op haar hoofd de blauw met gele tulband met lange sleep. Ook weet je dat de achtergrond donker is en dat het meisje niet ten voeten uit is geportretteerd, dat alleen haar hoofd en schouders te zien zijn. Precies dat snelle plaatje ontbreekt bij mensen die vanaf de geboorte blind zijn. Zo wordt het lastiger aanhaken bij de dominante visuele cultuur, waar jij als blinde ook deel van uitmaakt en waarin voortdurend serieuze, maar vaak ook grappige verwijzingen zijn naar beelden uit ons collectieve geheugen.”

Proeflezers

Kortom, de essentie van een goede beeldbeschrijving hangt af van veel factoren, zoals het verhaal dat de fotograaf, het museum of de kunstenaar wil vertellen, de stijl van de maker en de ‘snelle’ blik. Maar hoe weten de beeldbeschrijvers van Dedicon nu dat ze goed zitten met hun beschrijvingen? “We werken regelmatig met proeflezers die blind of slechtziend zijn. Zo maken we reliëfabonnementen voor Bibliotheekservice Passend Lezen. Dat zijn voelbare tekeningen van een specifiek onderwerp, voorzien van bijbehorende toelichting en beschrijvingen. Voordat ze in de collectie van Passend Lezen komen, laten we deze ‘proeflezen’. En uiteraard werken we nauw samen met onze opdrachtgevers. Zij weten natuurlijk als geen ander welk verhaal ze willen vertellen met het beeld en in welke context het wordt gebruikt.”

Eigen interpretatie

Met goede beeldbeschrijvingen zet je dus een grote stap om je uitgaven voor blinde en slechtziende lezers toegankelijk te maken. “We streven ernaar dat iedereen over dezelfde dingen kan praten. Maar hoe iets wordt geïnterpreteerd, dat ligt uiteindelijk bij de lezer.” Om die reden adviseert Anne met regelmaat om beeldbeschrijvingen te combineren met tactiele vormen. Bijvoorbeeld een voelbare tekening. Of een replica in 3D. “Het voordeel daarvan is dat tactiel veel meer ruimte laat voor je eigen interpretatie, dan wanneer je het beeld of object alleen in woorden zou beschrijven. Zo is tactiel ideaal om toe te passen om bijvoorbeeld de grove compositie van een beeld duidelijk te maken. Terwijl sfeer en kleur weer geschikter zijn om middels een beschrijving te communiceren.”

Volwaardig meedoen

Voor Anne Bottenheft ligt de toegevoegde waarde van beeldbeschrijvingen vooral bij het kunnen meedoen en mee kunnen praten over dezelfde dingen. “Beeld is bepalend in onze cultuur. En om je eigen cultuur goed te snappen, en jouw positie daarin, moet je op de hoogte zijn. Niet alleen van datgene wat is en wordt gezegd of geschreven, maar ook van de beelden die bepalend zijn voor de cultuur waarin je leeft. En wat ze betekenen. Alleen dan kan iemand die blind of slechtziend is volwaardig meedoen en meepraten.”

Dit is een verkorte versie van het artikel dat Dedicon publiceerde in het magazine MaculaVisie, thema: Kunst, theater en cultuur bij toenemende slechtziendheid, juni 2023, nummer 2, jaargang 30