Veelgestelde vragen

Lezers met dyslexie hebben vaak last van ‘crowding’: een object is minder goed waarneembaar wanneer er andere objecten omheen staan. Ook lezers met slechtziendheid, CVI of concentratiestoornissen kunnen hinder ondervinden. Uit onderzoek blijkt dat mensen met dyslexie beter lezen vanaf een klein scherm, zoals van een e-reader of smartphone. Zij verliezen dan minder makkelijk overzicht, hoeven niet steeds de zin opnieuw te zoeken en kunnen de rode draad makkelijker volgen. Wanneer zij lezen vanaf een klein scherm, bevindt het grootste deel van de tekst zich immers midden in het gezichtsveld en zijn de regels korter. Vooral extra ruimte tussen letters voorkomt echter problemen door ‘crowding’. Hierdoor zijn letters beter te herkennen. De grootte van het beeldscherm zegt echter niet alles. Als de gebruiker de tekstweergave niet kan aanpassen is er mogelijk alsnog een probleem. Dit geldt niet alleen voor lettergrootte, lettertype en achtergrond. Ook dient de content zich idealiter automatisch aan te passen aan het formaat van het scherm. Die ‘herschikbaarheid’ moet in de code van de content zelf gedefinieerd zijn.

Ja, dat kan. Handelingen als slepen en neerzetten (drag and drop) vergen gebruik van de muis en ogen. Deze zogenoemde Rich Internet Application (RIA) is toegankelijk te maken voor visueel beperkte gebruikers en bedienbaar te maken met het toetsenbord. Voor een Accessible Rich Internet Application (ARIA) dienen in de code namen, rollen, waarden en eigenschappen goed gemarkeerd te zijn. Handelingen (kopiëren, verplaatsen, verwijzen, neerzetten) dienen gerelateerd te zijn aan bepaalde toetsen.
Meer informatie: best practice drag and drop (Engelstalig) en ARIA drag and drop (Engelstalig).

Het antwoord is ja. Een eis voor e-books volgens de Europese richtlijn is dat je moet zorgen “voor toegang tot de inhoud, voor de navigatie door de inhoud en de lay-out (met inbegrip van de dynamische lay-out) van het bestand, alsmede voor structuur, flexibiliteit en keuze voor de weergave van de inhoud”. Hoewel er nog veel behoefte is aan duidelijkere en concretere eisen vereist de richtlijn ‘dynamische layout’, wat te interpreteren is als reflowable.

Ja, dat kan op verschillende manieren: handmatig, met een meetinstrument, samen met gebruikers met een beperking en door een expert. Met kleine handelingen is een globaal beeld te verkrijgen, denk aan kleur en afbeeldingen uitzetten, alleen het toetsenbord gebruiken en vergroten tot 200%.

Voor het gericht toetsen van digitale toegankelijkheid is enige kennis nodig. Meetinstrumenten (zogenoemde ‘checkers’) zijn behulpzaam bij toetsen, maar signaleren ongeveer 15% van de (mogelijke) problemen en volgen daarbij uitsluitend de formele toegankelijkheidsrichtlijnen. Goede praktijkvoorbeelden, zoals een keuze voor bepaalde lettertypes, maken geen deel uit van deze formele richtlijnen. Er zijn checkers voor webpagina’s, PDF’s, Word-documenten en EPUB’s.

Voor gedegen en gedetailleerd toetsen kan het beste een beroep gedaan worden op experts en gebruikers. Ga voor praktische tools en checkers naar de pagina met handige bronnen.

Volgens de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (Wgbh/cz) is het verboden onderscheid te maken bij het aanbieden van goederen en diensten. Het College voor de Rechten van de Mens neemt klachten in behandeling. Uiterlijk 28 juni 2022 krijgt Nederland wetgeving die toegankelijkheid verplicht stelt voor veel goederen en diensten. Daarbij zijn “e-boeken en specifieke software daarvoor” expliciet vernoemd. De wetgeving volgt op de nieuwe Europese Toegankelijkheidsakte en gaat gelden voor producten en diensten die vanaf 28 juni 2025 op de markt verschijnen.

Zeer slechtzienden maken vaak gebruik van vergrotingssoftware. Yvonne Rutten is zeer slechtziend en maakt gebruik van vergrotingssoftware om boeken, krant en websites te lezen maar ook voor haar werk als helpdesk medewerkster. In deze korte video vertelt zij meer over haar ervaring en gebruik van de software.

Ga naar de video over vergrotingssoftware.

Er is onderscheid tussen voorleestools zoals ReadSpeaker en schermlezers zoals NVDA.

Een voorleestool leest doorgaans alleen de (echte) tekst op het scherm voor. Er zijn voorleestools die ook de beeldbeschrijvingen (een tekstalternatief voor de informatie in een afbeelding) voorlezen. De Apple-, Windows- en Android-besturingssystemen leveren zowel een voorlees-tool als een schermlezer. In een iPhone en iPad zit een dergelijke voorleesfunctie standaard in het besturingssysteem, maar deze moet wel via Instellingen > Toegankelijkheid > ‘Gesproken materiaal’ geactiveerd worden.

Een schermlezer daarentegen leest alles voor: niet alleen de tekst maar ook de menu’s. Blinden en slechtzienden gebruiken dit om te navigeren, formulieren in te vullen, handelingen te verrichten, overzichtslijsten van links, koppen, knoppen, oriëntatiepunten op te roepen en nog veel meer. Omdat blinden en slechtzienden noodzakelijkerwijs navigeren in een sequentiële volgorde dient er een logische volgorde te zijn vastgelegd in de code. In een iPhone en iPad heet een dergelijke schermlezer Voiceover. In Windows heet deze Narrator (Verteller), in Android heet de schermlezer Talkback.

Anders dan het woord doet vermoeden leest de schermlezer dus niet alleen voor wat op het scherm te zien is, maar wat er achter de schermen in de code is vastgelegd. Voor designers en ontwikkelaars is het overigens een handig hulpmiddel om de eigen code te evalueren.

In algemene zin heeft een voorleestool (zoals ReadSpeaker of de Hardop lezen-functie in Edge) meerwaarde:

• voor mensen met taal- en ontwikkelstoornissen die moeite hebben met het ‘ontcijferen’ van tekst en geholpen zijn met audio-ondersteuning. In deze gevallen is het zinvol als in de tekst kan worden meegelezen met een meeleescursor die aangeeft welk woord op dat moment klinkt: een soort karaokebalkje dus;
• voor gebruikers met een zeer milde vorm van slechtziendheid. Mensen die slechtziend zijn zullen hun eigen hulptechnologie inzetten om websites goed te kunnen waarnemen, bedienen en begrijpen;
• voor gebruikers die tijdelijk slechtziend zijn, bijvoorbeeld door een oogontsteking, betraande ogen.
  Voor gebruikers die vanwege de situatie niet goed kunnen zien, bijvoorbeeld bij fel zonlicht op het scherm;
• als een vorm van aandacht voor uw gebruikers: u laat zien dat u rekening houdt met mensen die moeite hebben met lezen.

Wel is het belangrijk te zorgen voor een goede werking van de voorleestool.

• De tekst op het scherm moet echte tekst zijn. Een voorleestool kan immers geen afbeeldingen van tekst voorlezen.
• Omdat de voorleestool lineair door de tekst heen gaat dient de leesvolgorde logisch te zijn.
• De code van de pagina’s dient robuust gebouwd te zijn, d.w.z. geen fouten te bevatten en dermate goed in elkaar te zetten dat het parsen (vertalen van die code) naar user agents. Voorleestools, brailleleesregels, browsers en andere technologie kunnen dan goed overweg met uw website.

Een voorleestool kan sommige leerlingen helpen bij het lezen en begrijpen van teksten. Zeker wanneer er sprake is van dyslexie of concentratiestoornissen. In die zin valt een voorleestool te voerwegen. De meeste mensen met een leesbeperking maken echter gebruik van specifieke ondersteunende (compenserende) software. Daarbij zijn veelal ook computerstemmen voorhanden.

Visueel beperkte mensen gebruiken hulptechnologie waarmee ze alles kunnen laten voorlezen. Voor hen is een voorleestool geen bruikbare oplossing, omdat ze niet alleen de tekstuele inhoud willen kunnen verklanken. Ook de informatie die nodig is om de interface te begrijpen en gebruiken dient waarneembaar te zijn. Denk daarbij aan menu-items, tekstalternatieven bij afbeeldingen en formuliergegevens die achter de schermen voorhanden (zouden moeten) zijn. Het is om die reden zinvol digitale informatie robuust en toegankelijk te bouwen zodat iedere gebruiker met zijn persoonlijke hulptechnologie de informatie goed kan waarnemen, bedienen en begrijpen.

In de browser Edge is testen zeer eenvoudig. Je opent de PDF in Edge en kiest voor Hardop Voorlezen. Mocht je Chrome gebruiken dan kun je een extensie zoeken en toevoegen die de tekst kan voorlezen. Een goede check is bovendien de PDF te openen met Acrobat Reader of Pro en dan CTRL + A (= alles selecteren) indrukken. Alle geselecteerde tekst is ‘echte’ tekst, niet geselecteerde tekst is een afbeelding van tekst.