Hoe lees je met een brailleleesregel en schermlezer?

Als iedereen gebruik kan maken van de mogelijkheden van internet, computers en smartphones spreken we van digitale toegankelijkheid. Maar hoe werkt dat in de praktijk? Wie een visuele beperking heeft gebruikt dikwijls hulpmiddelen om digitale informatie te kunnen lezen. Davy Kager is blind en legt in deze korte video uit hoe een brailleleesregel werkt en hoe hij een schermlezer gebruikt bij het bedienen van zijn smartphone.

Video hulpmiddelen

[Deze video is medio 2023 ook beschikbaar met audiodescriptie]

Samenwerking digitale toegankelijkheid

Steeds meer uitgeverijen zien de toegevoegde waarde van toegankelijk publiceren aan de bron omdat de producten en diensten voor iedereen beter worden. Brancheorganisaties MEVW en de GAU hebben samen met Dedicon, de Oogvereniging, VIVIS en Vereniging Onbeperkt Lezen de krachten gebundeld. Samen zijn zij gestart met het project Toegankelijk Publiceren aan de Bron.

Experts delen kennis en begeleiden de uitgeverijen in verschillende workshops van bewustwording tot verankering. Alle kennis is verzameld in vier gidsen met tientallen praktische tips over toegankelijk publiceren aan de bron. En op deze kennisbank Inclusiefpubliceren.nl staat praktische informatie, diverse toegankelijkheidscheckers én online trainingen.

Introductievideo Inclusief Publiceren

Platform IPIP: cursussen toegankelijke digitale publicaties

Het platform Inclusive Publishing In Practice (IPIP) bevat tientallen cursussen en leermaterialen op het gebied van inclusief publiceren. Deze helpen uitgevers bij het maken van toegankelijke digitale publicaties. Het cursusmateriaal is ontworpen voor professionals werkzaam in de wereld van digitaal publiceren. Alle materialen zijn gratis beschikbaar.

Digitale toegankelijkheid begrijpelijker

Het leerplatform IPIP wil een startpunt zijn voor professionals door digitale toegankelijkheid toegankelijker en begrijpelijker te maken. De leereenheden zijn vooral te zien als springplank naar meer gedetailleerde informatie die voorhanden is in de vele gezaghebbende bronnen.

Het leermateriaal is ontwikkeld om professionals te ondersteunen bij het produceren van toegankelijke digitale publicaties. Het helpt bij het voldoen aan wettelijke eisen, vooral op het gebied van e-books en e-commerce. IPIP ondersteunt het veranderproces en de transitie naar toegankelijk publiceren aan de bron. Het leerproces in IPIP helpt bovendien nieuwe kennis en vaardigheden te vertalen naar je eigen workflow.

Effectief leren, individueel of gezamenlijk

Het IPIP leermateriaal is zo ontworpen dat het aansluit bij specifieke leerbehoeftes. Het platform ondersteunt verschillende manieren van leren en doet aanbevelingen voor effectief leren en het in de praktijk brengen van inclusief publiceren. Het leermateriaal van IPIP is bovendien eenvoudig te integreren in het beleid en opleidingsprogramma van je organisatie.

De online cursussen en modules kun je doen in je eigen tijd en tempo. Dit geeft ruimte voor flexibiliteit en leren op je persoonlijke voorwaarden.
Maar je kunt cursussen en modules ook samen met collega’s, vakgenoten of leden van je multidisciplinaire team doen. Elke leereenheid bevat een activiteit die het gezamenlijk leren aanmoedigt en ondersteunt.

Door eigen digitale publicaties te gebruiken als aanvullend leermateriaal kun je de nieuwe kennis en vaardigheden verder uitbouwen. Aan elke leereenheid zijn activiteiten toegevoegd die dit mogelijk maken. Deze hebben tot doel een vertaalslag te maken naar inclusief publiceren in de praktijk.

Blended learning en workshops

Je kunt online leren combineren met fysieke bijeenkomsten. Blended learning en samenwerkend leren is mogelijk onder begeleiding van een expert, bijvoorbeeld in workshops. Eén van de mogelijkheden is ‘flipping the classroom’ toe te passen, waarbij iedereen eerst thuis een specifieke module voorbereid. In de fysieke bijeenkomsten kun je dan aandacht schenken aan het verwerken van de nieuwe kennis en het gezamenlijk aanleren van vaardigheden.

Het leermateriaal is ontwikkeld door de partners BrailleNet (Frankrijk), Dedicon (Nederland) en de Johannes Kepler Universität (Oostenrijk). Het project was een strategisch partnerschap en is gefinancierd door het Erasmus+ programma van de Europese Unie.

Bron: https://www.inclusivepublishinginpractice.org/

Begrijp de functie van hulpmiddelen bij leesbeperkingen

Je wilt inclusief publiceren, zodat je iedereen kan bereiken en iedereen mee kan doen. Ook mensen met een beperking. En wie blind of slechtziend is, of dyslexie heeft, gebruikt vaak hulptechnologie om te lezen. Bijvoorbeeld tekst-naar-spraak, een brailleleesregel of een loep. Pas wanneer je begrijpt hoe die hulptechnologie werkt, kun je publicaties écht aan de bron toegankelijk maken.

Waarom zou je moeten weten hoe hulptechnologie werkt?

Toegankelijke publicaties moeten goed functioneren, ook met hulptechnologie. Anders kan die technologie niet helpen. Pas dan kunnen ook mensen met een leesbeperking de regie krijgen over lezen en leren. Enkele voorbeelden:

• Een voorleesfunctie moet goed samenwerken met de inhoud. Als jouw publicatie geen echte tekst bevat maar een afbeelding daarvan, kan een computerstem niks voorlezen.
• Voor veel dyslectische lezers is het prettig als zij zelf het gewenste lettertype kunnen kiezen om een e-book te lezen.
• Functies moeten werken voor mensen. Het zou de omgekeerde wereld zijn als mensen zich moeten aanpassen of trucjes moeten toepassen om je publicatie te kunnen lezen.
• Teksten laten voorlezen, vergroten, tekstweergave aanpassen, teksten ondertitelen, dicteren, spraakbesturing. Dit soort ondersteunende functies zijn voortaan (en steeds vaker) overal aanwezig. Waarom? Omdat ze iedereen helpen.

Hoe pak je het aan?

• Ten eerste door richtlijnen voor toegankelijkheid op te volgen. Maar ook door de werking van hulptechnologie te leren begrijpen. Kijk bijvoorbeeld eens met iemand mee die technologische hulpmiddelen gebruikt. En gebruik zelf een keer hulptechnologie om te lezen en leren.
• Verdiep je in een schermlezer. Ze zitten standaard in besturingssystemen. Mensen met een ernstige visuele beperking gebruiken deze niet alleen om de inhoud te laten voorlezen. Ook voor hetgeen dat verborgen en achter de schermen in de code staat. Voor wie de code onderzoekt is dat een cadeau: je krijgt het op een presenteerblaadje.
• Laat teksten met hulptechnologie voorlezen. Dan hoor je bijvoorbeeld of de volgorde logisch is. Ook ontdek je wat het betekent om alles na elkaar te beluisteren, zonder te weten wat nog volgt. Dat is totaal anders dan in één oogopslag kunnen kiezen wat je wil gaan lezen.

Wat gebeurt er als je tekst laat voorlezen?

Je bezoekt een website, opent een mail, bekijkt berichten in je stream. Hoe vaak lees je teksten op een beeldscherm? ‘Miljoenen keren’, zeggen de meesten. Maar er zijn ook mensen die teksten niet zomaar op een beeldscherm kunnen lezen. Bijvoorbeeld omdat ze blind of slechtziend zijn, dyslexie hebben of gewoonweg moeite hebben met lezen an sich. Voor hen is het fijn dat teksten kunnen worden voorgelezen met een voorleesfunctie.

Doe dit

Je hebt in je browser een website of een PDF geopend. Kies een website met een voorleesfunctie. Of gebruik de browser Microsoft Edge. Open daarin een website of PDF. Druk op F9 om het voorleesprogramma te openen. Laat de tekst op het scherm voorlezen.

Voor een bonuslevel: gebruik een webpagina met teksten in verschillende talen.

Check dit

Wat zijn de antwoorden op de volgende vragen:

• In welke volgorde leest de computerstem voor?
• Welke teksten leest de computerstem niet voor?
• In welke taal of talen klinkt de tekst?

Dit levert je winst op

• De inhoud is echte tekst. Een computerstem kan een afbeelding van tekst namelijk niet voorlezen.
• De leesvolgorde klinkt logisch en is begrijpelijk. Lees het artikel Leesvolgorde. Deze komt overeen met de volgorde waarin je met de ogen zou lezen.
• De computerstem klinkt in de taal van de tekst. De taal staat dan correct in de code. Het programma begrijpt dan welke computerstem nodig is. Zijn er verschillende talen in de tekst? Je scoort extra punten als de computerstem die taalwisseling volgt.

Winnaars

• Mensen met dyslexie of een cognitieve beperking. Sommige gebruikers hebben moeite met teksten herkennen. En met vlot en accuraat lezen. Teksten laten voorlezen ondersteunt hen.
• Mensen met een visuele beperking. Zij bedienen websites en lezen teksten met hulpprogramma’s zoals een schermlezer. Belangrijk dus dat de tekst in een logische volgorde en de correcte taal klinkt.
• Iedere gebruiker. Computerstemmen zijn overal: in websites, besturingssystemen, readers, spraakassistenten. Het is voor iedereen prettig als het goed werkt.

Deze tip is afkomstig uit de gids Check dit! Wil je alle tips van deze gids bekijken? Download de gids.

Wat gebeurt er als je een video alleen kan beluisteren?

In films en tv-programma’s is vaak veel te zien. Personages verrichten allerlei handelingen en hebben emoties. Gebeurtenissen volgen elkaar op. Er wordt een bepaalde sfeer gecreëerd. De visuele elementen zijn van belang om een goed begrip te krijgen van het verhaal. Ook blinde en slechtziende kijkers willen meepraten over de laatste Mission Impossible, over een nieuwsitem dat de hele wereld over gaat of een grappig TikTok-filmpje.

Wat gebeurt er als je niets ziet? Of als je maar een klein beetje ziet? Kun je een goed beeld vormen van datgene wat er in een film gebeurt?

Doe dit

Open een trailer van een film of korte video op je computer. Kies een film die je nog niet kent of laat iemand anders de keuze maken. Doe je computerscherm bijna dicht. Of draai met je rug naar het scherm. Zet je beeldscherm uit. Leg je tablet of smartphone omgekeerd neer. Alles mag. Behalve kijken naar de video. Luister nu naar het fragment. Geef na afloop een samenvatting. Bekijk daarna de video en maak een vergelijking.

Check dit

Wat zijn de antwoorden op de volgende vragen:

• Wat gebeurt er volgens jou in beeld?
• Hoe goed kun je de inhoud begrijpen?
• Wat valt op na het bekijken van de video?
• Welke relevante visuele informatie heb je gemist?

Dit levert je winst op

• De video heeft audiodescriptie: een gesproken beschrijving van visuele handelingen, personages en teksten in beeld. Deze klinkt tussen de dialogen en belangrijke geluiden. Gebeurt er zeer weinig in beeld? Dan is een tekstuele beschrijving voldoende.
• Met de videospeler kun je de audiodescriptie aan- en uitzetten. Voor ondertiteling (CC) is dat al gangbaar. Voor audiodescriptie (AD) is het nog zeldzaam.

Winnaars

• Mensen met een visuele beperking. Wie niet kan zien wat er in bewegend beeld gebeurt, heeft een alternatief nodig. Bijvoorbeeld een gesproken of geschreven verslag. Dat geldt voor vooraf opgenomen beelden. Maar ook voor live gebeurtenissen, bijvoorbeeld in een stadion en theater.
• Mensen met een cognitieve beperking. Sommige gebruikers hebben moeite te begrijpen wat er in beeld gebeurt en te zien valt. Een gesproken beschrijving geeft uitleg.
• Iedere gebruiker. Informatie die geluid en beeld combineert is beter in het geheugen te verwerken. Leren lukt dan beter.

Deze tip is afkomstig uit de gids Check dit! Wil je alle tips van deze gids bekijken? Download de gids.

Wat gebeurt er als je de inhoud moeilijk kan horen?

Interviews, luisterboeken, podcasts. Informatie dient zich steeds vaker aan in hoorbare vorm. Maar er zijn momenten dat iemand de informatie niet altijd kan horen. Bijvoorbeeld doordat er veel storende omgevingsgeluiden zijn of dat het geluid uit moet om anderen niet te storen. Of als iemand doof of slechthorend is.

Wat gebeurt er als luisteren moeilijk is? Kun je dan nog steeds alle informatie goed tot je nemen en begrijpen?

Doe dit

Open op je computer of laptop een geluidsfragment waarin je mensen hoort spreken. Bijvoorbeeld een podcast, luisterboek of een video met een interview. Maak luisteren moeilijk: zet bijvoorbeeld je koptelefoon op, maar sluit hem niet aan. Ga naast de afzuigkap staan, zet hem op de hoogste stand. Ga op een druk kruispunt staan. Op de stoep! Verlaag het volume. Alles mag. Beluister de geluidsfragmenten.

Check dit

Wat zijn de antwoorden op de volgende vragen:

• Hoe goed versta ik het gesproken woord?
• Wat is het verschil tussen spraak en achtergrondgeluid?
• Wat kan ik doen om in mijn eigen tempo te luisteren?

Dit levert je winst op

• Er is voldoende contrast tussen spraak en achtergrondgeluid. Optimaal klinkt het gesproken woord vier keer harder.
• De video heeft ondertiteling. Deze kun je aan- en uitzetten. Automatisch ondertitelen kan. Maar geeft soms rare of ongewenste teksten.
• Je hebt voldoende tijd om te luisteren. Pauzeren, stoppen en terugspoelen is makkelijk te doen.
• Tekst meelezen op het scherm maakt luisteren makkelijker.

Winnaars

• Mensen met een gehoorbeperking. Wie slecht hoort heeft een alternatief nodig. Denk aan ondertiteling, een verslag van wat gezegd is en aan gebarentaal.
• Mensen met dyslexie of een cognitieve beperking. Tekst ‘ontcijferen’ om te begrijpen wat er staat kost tijd en energie. Gesproken woord kan te snel gaan voor wie concentreren lastig is. Meelezen tijdens luisteren ondersteunt het begrijpen en houdt de aandacht bij de tekst.
• Alle gebruikers. Visuele alternatieven voor gesproken woord helpen iedereen. Bijvoorbeeld ondertiteling als je in een stiltecoupé zit. En tekst kunnen meelezen op het scherm is voor iedereen prettig.

Deze tip is afkomstig uit de gids Check dit! Wil je alle tips van deze gids bekijken? Download de gids.

Is jouw publicatie toegankelijk, ook als je moeilijk kan zien?

1.200.000 mensen in Nederland ondervinden oogproblemen. 300.000 mensen zijn blind of zeer slechtziend. 85% van deze mensen is 50 jaar of ouder. Je moeder heeft last van beginnende staar. Je kind is bijziend. Is jouw publicatie goed te lezen wanneer het zicht niet 100% meer is? Check het! Maak kijken moeilijk en zie hoe toegankelijk jouw publicatie is.

Doe dit

Op je computer staat een website of e-book. Maak kijken moeilijk: zet je computerbril af. Of zet de bril van je collega op. Gebruik een zonnebril en plak delen af. Plak huishoudfolie over je scherm. Ga in de felle zon staan met je tablet of smartphone. Alles mag. Blader door de website of het e-book. Lees de tekst en bekijk de afbeeldingen.

Check dit

Wat zijn de antwoorden op de volgende vragen:

• Hoe goed is de inhoud op het scherm nog te onderscheiden?
• Welke teksten zijn goed te lezen tegen de achtergrondkleur?
• Wat kun je doen om de weergave te verbeteren?

Dit levert je winst op

• Tekst is duidelijk te onderscheiden. Dat lukt als er voldoende kleurcontrast is tussen tekst en achtergrond. Het minimum is 4.5:1. Contrast kun je namelijk meten.
• Instellingen voor een andere weergave werken. Je kiest bijvoorbeeld zelf de kleur van tekst en achtergrond. Of een grotere letter en een ander lettertype. Of instellingen voor afstand tussen tekst.
• Aanpassen van de weergave lukt. Dat kan alleen bij echte tekst, niet bij afbeeldingen van tekst. Echte tekst kun je selecteren en laten voorlezen, lees meer in het artikel Echte tekst.

Winnaars

• Mensen met een vorm van slechtziendheid. Wie slecht ziet heeft baat bij een hoog kleurcontrast tussen tekst en achtergrond. Ook goed werkende instellingen om de weergave te veranderen zijn hard nodig. Bijvoorbeeld kleuren omkeren of extra hoog contrast tonen.
• Alle gebruikers. Een duidelijk contrast en kleurgebruik is voor iedereen prettig. Zelf de kleuren en tekstweergave kunnen kiezen zorgt voor een goede gebruikservaring.

Deze tip is afkomstig uit de gids Check dit! Wil je alle tips van deze gids bekijken? Download de gids.

Wat gebeurt er als je alleen linkteksten ziet?

Een website zit boordevol linkjes. Vaak in een blauwe kleur en onderstreept, soms ook met andere opmaak. Kijk maar eens naar je eigen site. Of pak er eens een nieuwssite bij. Wie blind is gebruikt hulptechnologie om deze linkjes te lezen. En om snel van de ene link naar de andere te navigeren, zonder eerst de bijbehorende inhoud te moeten lezen.

Kun jij uit de voeten met de batterij aan linkjes, wanneer je alle afbeeldingen en tekst van een webpagina verwijdert?

Doe dit

We maken een linklijst. Selecteer de inhoud van een webpagina (Control + A). Kopieer de inhoud (Control + C) en plak deze in een Word-bestand (Control + V). Gooi alle tekst en afbeeldingen weg. Bewaar alleen de links. Op je computerscherm staat nu een Word-document met alleen maar links. Lees alle linkteksten. Beter nog: laat iemand anders de linkteksten lezen. Lees ook het artikel Betekenisvolle linknamen.

Check dit

Wat zijn de antwoorden op de volgende vragen:

• Wat belooft de linktekst te gaan doen?
• Hoe duidelijk is het doel van de link?
• Hoe betekenisvol zijn de linkteksten?
• Welke linktekst komt vaker voor?
• Hoe lang zijn de linkteksten?

Dit levert je winst op

• Linkteksten zijn begrijpelijk. ‘Klik hier’ en ‘lees verder’ zeggen niks. ‘Agenda’ is wel betekenisvol. Een volledig webadres is voor iedereen onleesbaar. Ook voor computerstemmen.
• De linktekst klopt met het doel. De tekst belooft wat hij doet.
• De linktekst is kort. Een linktekst als ‘Klik hier voor het downloaden van het dossier Inclusief publiceren in PDF-formaat’ is frustrerend lang.
  Compacter is: ‘Dossier Inclusief publiceren (PDF)’.
• Onderstreepte tekst is altijd een link. Tekst benadrukken met onderstrepen is daarom verwarrend.

Winnaars

• Mensen die blind of zeer slechtziend zijn. Ziende mensen vinden met hun ogen de links op een pagina. Mensen die blind of zeer slechtziend zijn gebruiken hulptechnologie. Daarmee navigeren ze naar links zonder de context te lezen.
• Zoekmachines. Zoekmachines zijn net voorleessoftware. Ze zetten links op een rijtje. Betekenisvolle linkteksten zijn dus effectief voor zoekresultaten.
• Alle gebruikers. Duidelijke linkteksten nodigen uit tot klikken. Ze zijn makkelijker te lezen. Zeker als ze kort zijn.

Deze tip is afkomstig uit de gids Check dit! Wil je alle tips van deze gids bekijken? Download de gids.

Wat als je de kleuren op het beeldscherm wijzigt?

Stel je eens voor: je ziet alles alleen maar in zwart, wit en grijs. Of je kunt de kleuren groen en rood niet onderscheiden. Of blauw en geel. Lastig, bijvoorbeeld als je een kleurige cirkeldiagram of geografische kaart wilt bekijken. Of wanneer je moet kiezen tussen een rode of een groene button. Dat iemand alle kleuren van een regenboog kan onderscheiden is niet zo vanzelfsprekend.

Wat gebeurt er als je de kleurweergave op je beeldscherm verandert? Kun je dan nog steeds alles goed zien en begrijpen?

Doe dit

Op je computerscherm staat een website met kleurrijke pagina’s. Verander op je computer de kleurweergave. Bij instellingen voor toegankelijkheid kies je een andere weergave. Zet kleurfilters uit en kijk in grijstinten. Lees ook het artikel over Hoog contrast. Doe eens gek: keer de kleuren om.

Of ga naar Google of andere zoekmachine. Ook nu heb je de kleurweergave uitgezet of veranderd. Zoek nu naar kleurrijke landkaarten en grafieken en bekijk deze.

Check dit

Wat zijn de antwoorden op de volgende vragen:

• Kun je alle informatie in kleur nog onderscheiden?
• Kun je nog zien wat een link of knop is?
• Zijn landkaarten en diagrammen nog steeds begrijpelijk?

Dit levert je winst op

• Kleur is niet de enige manier om iets duidelijk te maken, lees bijvoorbeeld ook het artikel  Informatief kleurgebruik. Bijvoorbeeld in een online formulier. Zowel het rode kader als een tekst vertellen waar en wat verkeerd ging. En blauwe links in de tekst zijn daarom onderstreept.
• Kleurrijke landkaarten en grafieken blijven begrijpelijk. Bijvoorbeeld omdat kleuren in de weergave zijn aangevuld met tekst, zoals percentages en namen. Ook lijnen, tekens en patronen helpen onderscheid te maken.

Winnaars

Mensen met een vorm van kleurenblindheid. Kleurenblinden zijn niet blind voor kleuren: ze zien sommige kleuren wel of niet goed. Belangrijk dus dat ze niet afhankelijk zijn van kleur om inhoud te begrijpen.

Deze tip is afkomstig uit de gids Check dit! Wil je alle tips van deze gids bekijken? Download de gids.